بازار کاشان نگینی در کویر ایران

اطلاعات تاریخی 

 این بازار در دوره های مختلف مورد توجه بسیار سیاحان و مورخان دوران خود بوده است،  بطوريكه هر يك با تعريف و توصيفهاي زياد آنرا ياد كرده اند ، مانند مؤلف كتاب زينت المجالس كه مي گويد : « مثل راسته بازار كاشان در تمام جهان نيست و طول آن بازار تقريباً دو هزار قديم مي باشد . » . در عهد شاه عباس اول نيز در وسط بازار بزرگ ، چهار بازار مفصل بنام قيصريه مشتمل بر مستغلاتي چند از دكاكين و كاروانسراهاي عالي با اسلوب زيبايي ساخته شده كه ابوطالب سخي از گويندگان معروف آن عص كاشان ماده تاريخ آن را چنين آورده است :

پس از احداث انجام بنايش                                   دو زيبا مصرع تاريخ رو داد

بقايش با بقاي عمر عاصف                                   بقاي عمر عاصف تا ابد باد 

نقشه کلی از بازار کاشان

در سفرهای متوالی شاه عباس اول و جانشینان وی به آن شهر بازار بزرگ و میدان متصل به آن ، نخستین مركز جشن و چراغانی و محل تفریحات شبانه و محفل عیش و نوش و بزم شاهانه بوده است . چنانكه سرآنتوان شرلی انگلیسی كه در یكی از سفرهای شاه عباس اول همراه او به كاشان رفته است درباره اینگونه پذیراییها كه در بازار به عمل آمده این گونه میگوید :

 قریب ساعت ده پادشاه آدم فرستاد كه به حضور او برسیم و ما به بازاری كه در وسط شهر واقع و جای بسیار زیبایی است رفته ، دیدیم كه پادشاه با خدم و حشم خود در آنجا حضور دارند و مشعلهای زیاد روشن كرده و تمام دور میدان را چراغان نموده اند و جشن و چراغانی بقدری با شكوه بود كه همگی ما متعجب ماندیم . پس از آنجا آتش بازیهای مفصل و غیره . . . بعد از این تماشا با طبل و كرنا خوانچه های مهمانی را به میان آوردند.

از آن جمله تاورنیه فرانسوی می نویسد:

بازار كاشان خیلی زیباست و به اتاقهای خوب پوشیده شده ، كاروانسراها هم بزرگ و راحت . خصوصاً یكی از آنها خیلی عالیست كه نزدیك باغشاه دولتخانه واقع شده است . 

 مؤلف تذكره هفت اقليم نيز میگويد:

 اسواق كاشان چون دامن عروسان پر بخور و الحق به شیرینی و پاكیزگیآنشهر در تمام ایران بلكه جهان شهری نیست. لكن بر اثر زلزله سال 1192 هـ . ق. بازار پر تجمل و با جلوه و شكوه آن هم مانند سایر عمارات عالیه آن شهر چنان منهدم و ویران گردید.

و به گفته صباحی بیدگلی:

كوچه و بازار آن شد آنچنان ویران كه كس فرق نتوانست كردن این كدام و آن كدام.

حتی بواسطه تلفات جانی فراوانی كه به اهالی وارد شده بود مستغلات مرغوب بازار و خانه های مخروبه شهر اغلب مجهول المالك قلمداد گردید.

بازار کاشان 

بازار سنتی کاشان

زمان سلطنت طولانی فتحلعی شاه قاجار در نتیجه ثبات اوضاع سیاسی و پیشرفت صنایع محلی ساختمانهای بزرگ و جالب توجهی از كاروانسرا و تیمچه و بازارچه های متعدد در امتداد بازار بزرگ ساخته و پرداخته شد بطوریكه اوژن فلاندن كه در سال ۱۲۵۲ هـ . ق. به كاشان آمده در سفر نامه اش می نویسد:

 در قرن اخیر این شهر بكلی منهدم گشت و از ته عماراتش نابود گردید . بناهایی كه امروز مورد دقتند بازارها ، كاروانسراها و حمامها می باشند.

 مهمترین ابنیه قرن گذشته كه در بازار احداث گردید بازار نو مسگری و فرخ خان امین الدوله غفاری بوده كه از حیث خوش اسلوبی و طرح نقشه عالی آن ، از حیث وسعت دهنه بازار و ارتفاع سقف و مزایای دیگر در همه ایران مثل و مانندی نداشته است . در تمام طول بازار یعنی از دروازه دولت ( یا میدان شهرداری كنونی ) تا میدان فیض و مقابل مسجد میدان در دو طرف ، بیش از یكصد و بیست دكان بزرگ با ایوان جلو و بالاخانه و بالكن فوقانی ساخته شده بود و در فواصل دکانها هم چندین كاروانسرای وسیع مقابل یكدیگر با چهارسوهای مرتفع و مسقف به وضعی بنا كرده بودند كه انتهای هر دكان به صحن كاروانسراها در و پنجره و نور گیر داشت.

تیمچه معروف بازار کاشان (تیمچه امین الدوله)

بازار نو مسگرها بعد از وفات فرخ خان ( در سال ۱۲۸۸رو به انهدام و ویرانی نهاد تا آنكه در دوره سلطنت پهلوی و احداث خیابانهای شهری سرتاسر بازار نو و خرابه های آن در مسیر خیابان افضل واقع گشته ، آخرین آثار آن هم ناپدید گردید . همچنین چهار سوی بزرگ و تاریخی آن را كه در مدخل دروازه دولت سالم و محفوظ مانده بود جهت احداث میدان شهرداری خراب كردند. 

سرای نوی بازار کاشان 

برخی از قسمتهای بازار به اصناف معین اختصاص داشته و مهمترین بازارهای صنفی كاشان هم بازارهای مسگری ، رنگرزی ، زرگری ، كفش دوزی و بازار ریسمان فروشی بوده است . بخصوص بازار مسگری آن كه تا نیمه اول قرن حاضر هم اهمیت و شهرت جهانی خود را از دست نداده بود و به گفته پروفسور ادوارد براون

بازار مسگرهای كاشان با صدای دائمی چكش كه روی مس می خورد ، و كوره هایی كه مس در آنها قرمز می شود یكی از نقاط تماشایی مشرق زمین است.

 نمایی از داخل بازار کاشان

محل و مركز ضرابخانه شهر در بخش بالای بازار نزدیك به مسجد میدان واقع گشته بود كه هنوز هم آن محوطه بنام ضرابخانه مشهور است . از جمله آثار تاریخدار پیش از عهد صفویه ( دوره پادشاهان سلسله آق قوینلوها ) كه در بازار كاشان اكنون دیده می شود یك جفت درب چوبی بزرگ سرای معروف به ذغالیها واقع در وسط بازار مسگرها است كه این بیت با تاریخ آن روی در كنده شده : « برای نفع خلایق چو كرد بنیادش به سال هشتصدو هشتاد و هشت شد معمور » . علاوه بر بازار بزرگ وسط شهر كه از دروازه دولت ( یا میدان شهرداری ) تا حدود میدان كمال الملك كه تقریباً در مركز شهر است و در امتداد بازار كنونی بود در محلات دور دست به بازار نیز از قدیم الایام بازارچه های كوچك و بزرگ متعددی وجود داشت كه پاره ای از آنها بر اثر مرور زمان و احداث خیابانهای شهری بكلی ویران گشته و از میان رفته و برخی دیگر هم كه كم بیش باقی مانده اهمیت خود را از دست داده است . از جمله بازارچه های بزرگ و معروف قدیم كه عموماً به اصطلاح محلی آنها را گذر ( مخفف گذرگاه ) می گویند از این قرار است : « گذر باباولی كه سابق بر این قریب به صد دكان دایر داشته است.

 تیمچه امین الدوله 

گذر دروازه اصفهان ، گذر سرپره ، گذر پنجه شاه ، گذر امامزاده حبيب بن موسي ، گذر پاي قپان » . ولي گذرهاي محمد صالح بيك و ترك آباد و دروازه فين و قاضي اسدا... كه در مسير خيابان فاضل نراقي و گذر محله كلهر در مسير خيابان محتشم بوده از ميان رفته است . گذر چهارسو و آب انبار خان و گذر درب يلان هم غير مسكوني و ويران شده است . بازار تاريخي كاشان در تاريخ  08/06/1355  به شماره 1284  در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است.

نمایی از سقف بازار کاشان

مجموعه بازار کاشان یکی از پر رونق‌ترین و باشکوه‌ترین بازارهای ایران به شمار می‌آید که در دوران صفویه اوج و رونق زیادی داشت. به خصوص در زمان شاه عباس اول جهانگردان زیادی بودند که به این بازار سر می زدند و تجارت می کردند. در زمان قاجار هم بازار کاشان شکوه و عظمتش را حفظ کرد اما پس از  آن کم کم از رونق افتاد. بازار فعلی کاشان روی بقایای بازار قدیم ساخته شده و در واقع هنر دست معماران دوره قاجار است. به خصوص معماران زمان فتحعلی شاه که آن را به شکل امروزی ساخته اند. اگر گذارتان به بازار کاشان بیفتد، به جز راسته اصلی که در آن مسگرها، زرگرها، کفاش‌ها و بزازها مستقر هستند، بازارچه‌های میانچال، ملک، ضرابخانه و رنگرزها، مساجد، بقاع، کاروانسراها، تیمچه‌ها، حمام‌ها و آب انبارهای متعددی را خواهید دید که هر یک از آنها در دوره‌ای خاص ساخته شده‌اند.در این بازار، «میانچال» کانون اصلی بازار است که بر خلاف الگوهای دیگر، شکل خطی ندارد. این مجموعه شامل عناصر مختلفی چون تیمچه، سرا، آب انبار و مسجد مدرسه است.اما جاذبه های بازار کاشان به همین جا ختم نمی شود. این بازار کاروانسراهایی دارد که از بین آنها کاروانسرای ذغالی‌ها، کاروانسرای نو و میرپنج از همه معروف ترند. تاجرانی که با بازار کاشان مراجعه می کردند، معمولا در این کاروانسراها اقامت می کردند چون به دروازه اصلی شهر نزدیک بود و نقش به سزایی در تبادلات اقتصادی شهر ایفا می کردند.