آشنایی با خانه عباسیان کاشان

این مجموعه از جمله برجسته‌ترین آثار معماری اسلامی و یکی از نامزدهای دریافت جایزه بهترین بناهای مسکونی ایران اسلامی است. این بنای تاریخی که در حدود سال‌های ١٢۴۵ تا ١٢۵٠ قمری توسط مرحوم سید ابراهیم تاجر کاشانی ساخته شده، از لحاظ معماری و تزیینات حایز اهمیت فراوان است. مجموعه خانه عباسیان شامل 5 حیاط و گودال باغچه است که پس از فوت مالک اولیه به مرور از هم تفکیک و به صورت 5 باب خانه مستقل از هم درآمد. در سال‌های اخیر 4 باب از 5 باب خانه خریداری و بازسازی شد. از4 باب خانه خریداری شده، دو واحد آنها به صورت طرح معمول معماری بافت قدیم کاشان یعنی گودال باغچه و یکی از آنها به صورت دو طبقه با حیاط مسقف و چهارمی که در اصل باغچه بوده است به صورت حیاط سنتی است. خانه‌های عباسیان به لحاظ معماری، دارای طرحی بسیار قوی و غنی و از نظر تزئینات گچبری و نقاشی و کاربری تزئینات معماری اسلامی نظیر رسمی بندی، یزدی بندی، کاربندی، قطاربندی، مقرنس و مشبک در اوج زیبایی و ظرافت می‌باشد. سبک اصلی معماری بنا به گودال باغچه موسوم است. در این سبک معماری، بنا پایین‌تر از سطح کوچه احداث شده و اصطلاحاً گود می‌باشد. دلایل ساخت بنا به این شکل: استفاده از آب قنات: در گذشته به علت استفاده از آب قنات و به جهت تامین فشار آب برای جریان داشتن در قسمت های مختلف بنا، آنرا نسبت به سطح کوچه عمیق تر می ساخته اند. استفاده از خاصیت عایق بودن خاک در مقابل حرارت و برودت در گرما و سرما برای خنک سازی و گرم کردن بنا در تابستان و زمستان. استفاده از خاک گود برداری برای تامین مصالح به کار رفته در بنا. ویژگی‌های معماری خانه عباسیان: قرینه سازی: در هر ضلع این بنا اگر خطی فرضی در وسط ضلع ترسیم شود، طرفین ضلع کاملاً قرینه می‌باشد. تنوع فصلی: بنا دارای قسمت‌های تابستانی و زمستانی نشین بوده و در هر فصل از سال از قسمت‌های خاصی از بنا، متناسب با وضعیت آب و هوایی آن فصل، استفاده می‌شده است. معماری درونگرا: بر خلاف بناهای امروزی که ظاهر بنا دارای تزئینات بسیار می‌باشد. در بناهای قدیمی، ظاهر بنا بسیار ساده و دارای تزئینات کم می باشد و بالعکس درون بنا بسیار با شکوه و زیبا می باشد. معماری محجّبه یا نقاب‌دار: به علت آنکه معماری دوران قاجار یک معماری مذهبی است و شهر کاشان نیز از دیر باز به دارالمومنین معروف است، رعایت مسائل مذهبی در معماری خانه عباسیان بسیار مشهود می‌باشد. از مصادیق این امر، تقسیم بنا به دو بخش اندرونی و بیرونی، اتاق‌های تو در تو و متعدد، جدایی محل سکونت آقایان و خانمها در تالارها، وجود دیوار حجاب در اطراف فضای بام برای گرفتن دید همسایه به داخل بنا و... می باشد. حتی برای کوبة درب‌ها نیز دو دستگیره با صداهای متفاوت تعبیه شده که از طریق صدای کوبه می‌شده به جنسیت فردی که پشت درب است پی برد. خانه عباسیان که با شماره 2020 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده، بخشی از آن به بنیاد سهراب سپهری نقاش و شاعر نامدار معاصر تعلق گرفته است.

مجموعه خانه عباسیان در خیابان علوی،در کوی سلطان امیراحمد میباشد و بین سالهای 1245-1250 قمری ساخته شده است. این مجموعه از جمله برجسته‌ترین آثار معماری و یکی از نامزدهای دریافت جایزه بهترین بناهای مسکونی ایران است. این بنای تاریخی از لحاظ معماری و تزیینات حایز اهمیت فراوان است. مجموعه خانه عباسیان شامل 5 حیاط و گودال باغچه است که پس از فوت مالک اولیه به مرور از هم تفکیک و به صورت 5 باب خانه مستقل از هم درآمد. در سال‌های اخیر 4 باب از 5 باب خانه خریداری و بازسازی شد. از4 باب خانه خریداری شده، دو واحد آنها به صورت طرح معمول معماری بافت قدیم کاشان یعنی گودال باغچه و یکی از آنها حوض خانه که محل مدرس آیت الله علوی بوده، و در اصل باغ بوده است ، که داخل باغ هشت باب خانه جدید ساخته شده است و بخشی از آن منزل مسکونی آیت الله علوی بوده که به صورت نیمه مخروبه باقی مانده است. خانه‌های عباسیان به لحاظ معماری، دارای طرحی بسیار قوی و غنی و از نظر تزئینات گچبری و نقاشی و کاربری تزئینات معماری اسلامی نظیر رسمی بندی، یزدی بندی، قطاربندی،( مقرنس) و گره سازی در اوج زیبایی و ظرافت می‌باشد.

سبک اصلی معماری بنا به گودال باغچه موسوم است. در این سبک معماری، بنا پایین‌تر از سطح کوچه احداث شده و اصطلاحاً گود می‌باشد. دسترسی به آب قنات وفشار آب در قسمت های مختلف ساختمان و خاصیت عایقی خاک و مصالح در جلوگیری از سرما و گرما و استحکام بنا، علت ساخت بنا در گودی بوده است . ویژگی‌های معماری خانه عباسیان: تقارن: در هر ضلع این بنا اگر خطی فرضی در وسط ضلع ترسیم شود، طرفین ضلع کاملاً قرینه می‌باشد. چهار فصل خانه: بنا دارای قسمت‌های تابستانی و زمستانی نشین بوده و در هر فصل از سال از قسمت‌های خاصی از بنا، متناسب با وضعیت آب و هوایی آن فصل، استفاده می‌شده است. معماری درونگرا: بر خلاف بناهای امروزی که ظاهر بنا دارای تزئینات بسیار می‌باشد. در بناهای قدیمی، ظاهر بنا بسیار ساده و دارای تزئینات کم می باشد و بالعکس درون بنا بسیار با شکوه و زیبا می باشد. معماری محجّبه یا نقاب‌دار: به علت آنکه معماری دوران قاجار یک معماری مذهبی است و شهر کاشان نیز از دیر باز به دارالمومنین معروف است، رعایت مسائل مذهبی در معماری خانه عباسیان بسیار مشهود می‌باشد.

خانه تاريخي عباسيان از زيباترين خانه هاي تاريخي ايران به شمار مي  رود. به گزارش پايگاه اطلاع رساني سازمان رفاهي تفريحي شهرداري کاشان، اين  بناي  تاريخي  در حدود سال  هاي 1245  تا 1250 هجري قمري  توسط  مرحوم سيدابراهيم تاجر کاشاني، پدربزرگ  آيت  اله  سيد محمد علوي  بروجرودي  معروف به «سيد باغ»  ساخته شده است. اين  مجموعه  در پنج  طبقه  شامل  پس سرداب ، سرداب ، همکف ، بالا و بهارخواب  است. يکي از ويژگي  هايي که اين خانه تاريخي را در زمره شاهکارهاي معماري ايراني قرار داده و از ديگر خانه  هاي تاريخي متمايز کرده، بالاتر بودن مساحت  زيربناي  آن  از وسعت  زمين  اين خانه  است. در حالي که وسعت  زمين  اين خانه  حدود 5 هزار متر مربع  است، به  دليل  تعدد طبقات ، زيربناي آن بيش از 7 هزار مترمربع  است. کل  مجموعه ، شامل 5 حياط  بيروني، اندروني، باغ، خدمه و حوضخانه است  که  هر يک، کاربرد ويژه خود را دارد.
«بخش بيروني»، در واقع به عنوان مهمانپذير صاحبخانه  و محل  پذيرايي  از مهمانان  تجاري به  شمار مي  رفته  که شامل اتاق آئينه، تالار سرپوشيده، ايوان، اتاق  هاي سه دري، پنج دري و ساير فضاهاست. «بخش اندروني»، محل  اسکان  صاحبخانه  و خانواده وي  بوده  و همخوان با مقله حجاب در معماري اسلامي،  از بخش  بيروني  کاملا جدا است. «بخش حياط  باغ»، محل  برگزاري  نماز جماعت  به  امامت  آيت اله  سيد محمد علوي  بروجردي  بوده  که  از همين  رو، ايشان  به  «سيد باغ » شهرت  يافته بودند. «بخش حياط  حوضخانه» نيز محل  تدريس  اين سيد بزرگوار بوده  است. آخرين بخش اين مجموعه «بخش حياط  خدمه» است که محل  اسکان  خدمه  بوده  و  از طريق  مطبخ  به  خانه  راه  داشته  است. کل  مجموعه  داراي 2  بادگير و دو حلقه  چاه  است  که  يکي  از چاه ها به  عنوان  مخزن  آب  خانه  به  شمار مي رفته  است. مهمترين  قسمت  هاي  مجموعه  عباسيان  عبارت است از اتاق آئينه، اتاق  شاهنشين،  اتاق  پنج  دري يا تالار مرکزي ودو تالار سرپوشيده  بزرگ  است.
«اتاق آئينه» که زيباترين  اتاق  اين خانه  تاريخي به شمار مي  رود، در حياط  بيروني  واقع  است و محل  پذيرايي از مهمانان  خاص  بوده  که داراي تزئينات آئينه کاري وگچ بري بسيار زيباست. « اتاق  شاهنشين » در حياط  اندروني  واقع  شده است و «اتاق  پنج  دري» يا «تالار مرکزي» به  دليل  اشراف  بر دو حياط  بيروني  و اندروني  ، بيشتر مورد استفاده  صاحبخانه  بوده  است. «تالار سرپوشيده  بزرگ » خانه عباسيان که در حياط  بيروني قرار دارد، محل  برگزاري آيين  هاي جشن  و عزاداري  عمومي بوده و «تالار سرپوشيده  کوچک » که  در حد فاصل  حياط  بيروني  و اندروني و در امتداد تالار مرکزي واقع  شده است، محلي براي  برگزاري مراسم   خانوادگي و خصوصي  بوده  است. نکته  قابل  توجه ، نورگير زيباي  تالار سرپوشيده  بزرگ  است  که  به  دليل  شباهت آن  به  کلاه  سربازان  فرنگي  دوره  قاجار، به  نورگير کلاه  فرنگي  معروف  شده است. مدتي پس  از مرگ  حاج  سيد محمد ابراهيم ، اين خانه  زيبا  تفکيک  شده  و به  فروش  رسيد. پس از تفکيک، بخش بيروني به نام  عباسيان ، بخش اندروني به نام  مسعودي فر، بخش حوضخانه  به نام حقاني، بخش خدمه  به نام عباسي و باغ خانه به نام تقوي تغيير نام داد.
اما چرا کل اين مجموعه به نام عباسيان  معروف شده است؟
حدود صد سال  پيش، حياط   بيروني  به  يکي از تاجران  معروف  کاشان  به  نام  عباسيان  فروخته  شد که  به  دليل  هنگفت  بودن  اين  بها در آن  زمان، تا مدت ها اين  خبر، نقل  محافل  شهر بود و سبب  شد تا  به  تدريج ، کل  مجموعه  به  نام  عباسيان  شناخته  شود. متاسفانه معمار و هنرمندان  چيره دست اين بناي تاريخي بسيار زيبا و ارزشمند، نامعلومند. مجموعه فعلي شامل  3 حياط  بيروني، اندروني، حوضخانه  و حياط  باغ است، ولي حياط  خدمه  هنوز خريداري  نشده  است. شايان ذکر است که اين  بناي  ارزشمند در محله  سلطان  اميراحمد کاشان واقع  شده  است. 

این مجموعه در سال 1252 هجری قمری به وسیله مرحوم حاج محمد ابراهیم، یکی از تجار خوشنام کاشان ساخته شده که از لحاظ طرح معماری و تزئینات و استفاده از فضاها وحجم های موجود در آن بسیار غنی و از نظر معماری سنتی در نوع خود منحصر به فرد است. مجموعه خانه های تاریخی عباسیان به تحقیق و طبق نظر نخبه ترین کارشناسان معماری، جزو برجسته ترین آثار معماری اسلامی و یکی از نامزدهای دریافت جایزه بهترین بناهای مسکونی ایران اسلامی است.
این مجموعه مشتمل بر پنج حیاط و گودال باغچه بوده است که پس از فوت مالک اولیه به مرور از هم تفکیک و به صورت پنج باب خانه مستقل از هم درآمد است .
خانه های عباسیان به لحاظ معماری، دارای طرحی بسیار قوی و غنی و از نظر تزئینات گچبری و نقاشی و کاربری تزئینات معماری اسلامی نظیر: رسمی بندی، یزدی بندی، کاربندی، قطاربندی، مقرنس و مشبک در اوج زیبائی و ظرافت است.