موقعیت جغرافیایی
قمصر در درون درهای به طول ۹ و عرض ۵ قرار دارد. قمصر در استان اصفهان و شهرستان کاشان واقع شده است. قمصر سکونتگاهی است که به لحاظ موقعیت هندسی، َ۲۶ ۰ ۵۱ طول شرقی وَ ۴۵ ۰ ۳۳ عرض شمالی واقع شدهاست. این شهر با ارتفاع متوسط ۱۹۰۰ متر از سطح دریا هم چون کمربندی سبز با بازوهای متعدد در امتداد درههای کم شیب کوههای بخش مرکزی ایران، تنیده شدهاست.
پایتخت گل و گلاب
آنچه دربارة قمصر و کیفیت گل محمدی آن میدانیم بیشتر محدود به کیفیت گلاب ناب است. در صورتی که اساسیترین ترکیبی که موجب اشتهار این محصول شده است میزان فوقالعادة اسانس گل قمصر است. البته در اینجا شایان ذکر است که اسانس با عطر تفاوت دارد بدین معنا که عطر بخش پارافینی اسانس میباشد. در این خصوص به نقل از متخصصان این امر آمده است: در سالهای ۱۳۵۴–۱۳۵۲ خورشیدی کارشناسان بلغاری که روی گل سرخ محمدی بررسی میکردند دریافتند که گل سرخ محمدی قمصر در سنجش با نمونههای همگون در دیگر نقاط کشورمان از کیفیت چشمگیر و برتر برخوردار است. از همین روصنایع یشرفته عطرسازی جهان، به ویژه کسورهای اروپایی ـ که از فناوریهای گسترده و بالایی برای تبدیل آن به فراورده عطر بهرهمندندـ به کاربرد اسانس عطر گل محمدی قمصر روی آوردهاند؛ به گونهای که همه ساله مقدار زیادی اسانس تولیدی به وسیله کشورهای اروپایی از ایران خریداری میشود. این زمینه (کیفیت اسانس قمصر) سبب گشته تا عطر و گلاب قمصر از دیرباز همانند فرآورده نامی ماندگار بماند. علت این همه تأکید بر گلاب قمصر مرغوبیت فوقالعاده گل تولیدی قمصر بوده و این به سبب شرایط طبیعی ویژة قمصر است. چه در گذشته و چه در امروز بهترین و عالیترین محصول گل و گلاب و طلای معطر با عیار بسیار بالا که دقیقاً منطبق با استانداردهای آن میباشد محصول آب و خاک و اقلیم این سازمان است. در کنار این عامل اساسی، روش سنتی گلابگیری قمصر را باید حاصل هنر، ذوق، سلیقه، پشتکار و ابتکار مردم آن دانست. مردمی که با الهام از فرهنگ اراده و سابقة درخشان نظام اجتماعی خویش آن را پرورانیده و توسعه دادهاند. از این رو باید برای تجارب ارزشمندی که طی سالیان دراز در این مسیر کسب کردهاند ارزشگذاری نمود.
تاریخچهٔ گل و گلاب
برای انواع گل رز (Rose) در فارسی نامهایی مانند سرخگل، گل محمدی یا گل چای ذکر شدهاست. البته این نام بیانگر تنوع گستردة گونههای آن نیست چراکه تاکنون بیش از ۲۰۰۰۰ گونه گل رز شناخته شدهاست. این گل گذشته از آن که سر دستة تیرة مهمی از گیاهان است از نظر ساختمان، رنگ و عطر گلهایش کاملترین نوع گل بوده و تاکنون هیچیک از جنسها و نژادهای متنوع گیاهان در تنوع و تکامل به پای این گل نرسیدهاست. نژاد گل سرخ به ۷ دسته تقسیم شدهاست:
سرخ گل فرانسه نسترن گل چای سرخ گل با گلهای متعدد سرخ گل مینیاتور سرخ گل بنگال سرخ گل ایران در بین گونههای متنوع رزها و سرخگلها، سرخ گل ایران یا گل محمدی که از خانوادة Rosaceus است و در منابع مختلف و در کشورهای غربی و انگلیسی زبان به Domask Rose معروف است. این گونه منحصر به ایران میباشد. بطور کلی در منابع مختلف و طبق نظر اکثر کارشناسان زیست گیاهی گونة مذکور از ابتدا در ایران پرورش یافته و از این کشور به دیگر نقاط جهان پخش شدهاست.
گل محمدی یا طلای معطر از نظر ویژگیهای فیزیکی و شکل ظاهری دارای خصوصیات زیر است:
گل نیمه پر پر، صورتی رنگ و بسیار خوشبو، برگگلها به شکل تخم مرغی، دارای ۵ تا ۷ برگچه و یک دم برگ، شکل گیاه آن بوتهای پر پشت با بلندای نزدیک به ۱٫۵ متر، دارای خارهای ریز بیشمار روی ساقهها به ویژه در ساقههای جوان آن.
در نشست مورخ ۱۳۷۴/۹/۲۲ شمسی که با حضور ریاست انجمن باغبانی ایران و شماری از استادان دانشگاههای ایران برگزار گردید، گل سرخ محمدی با ویژگیهای مذکور به عنوان گل ملی کشور تأیید و برگزیده شد.
حوضه
حوضه از ارتفاعات جنوبی شهر قمصر سرچشمه میگیرد. این ارتفاعات سرد و برف گیر بوده که بلندترین قله آن گرگش (قله رفیع) با ارتفاع ۳۵۸۸ متر، (در ردیف کرکس) پایدارترین کانون آبی و منبع تغذیه کننده آبهای سطحی و زیرزمینی منطقه قمصر و مناطق اطراف میباشد. رودخانه قمصر از ارتفاعات ۳۰۰ متری جنوب جوره شروع شده، با عبور از وسط قمصر در ارتفاعات ۱۱۰۰ متری به دشت الگو:کاشان و در نهایت به پایاب خود، مسیله قم میریزد.
در بین آبهای سطحی این حوضه، مهمترین جریان آب سطحی رودخانه قمصراست که از یک سو در تمام ایام سال دائماً در جریان است، و از دیگر سو، تغییرات دبی بسیار زیادی دارد که براساس تقسیمبندی تاریخی و ملکی، که طبق حد متوسط آب دهی در فصل تابستان صورت گرفته (۶ دانگ)، شامل ۶ جوی است.
آثار تاریخی
قمصر در هزار توی تاریخ خود ناگفتههایی چنان گنجینههای گرانبها دارد که تاکنون بر اثر عوامل گوناگون مهجور و ناشناخته ماندهاست. آوای قمصر بر آن است از این شماره به مساعدت محققین و دانشجویان به این مهم پرداخته و دیوان گذشته را در برابر دیدگانتان ورق زند. در ۵ کیلومتری شمال قمصر و ۳۰ کیلومتری جنوب کاشان، در تنگنای رودخانه قمصر به طرف جلگه کاشان سدی موسوم به سد قمصر ساخته شدهاست. تاریخ ساخت سد را به دوره سلطان جلال الدین ملکشاه سلجوقی (۴۸۵–۴۶۵ ه-ق) نسبت دادهاند. با توجه به شباهتهای بسیاری که میان طرح و معماری ساختمان فعلی سد قمصر با سد قهرود وجود دارد این نتیجه حاصل میشود که سد مربوط به ملکشاه سلجوقی به مرور زمان تخریب گردیده و مجدداً در دوره صفویه (شاه عباس اول) سد فعلی برروی شالوده سد باقیمانده از سد دوره سلجوقی احداث شدهاست. دیوار سد در عمق دره در حدود ۴۰ متر طول و در سطح فوقانی در حدود ۸۰ متر طول و ۲۲ متر ارتفاع دارد. ضخامت دیواره سد ظاهراً در مرحله اول ساخت حدود ۱۴ متر بوده که بعداً به حدود ۲۶ متر افزایش یافتهاست. مصالح مورد استفاده در سد سنگ و ملات ساروج میباشد. دیواره اصلی سد در قسمت زیر آب و در وسط دارای جزر پشتیبانی محکمی بوده، که دیواره را در مقابل فشار وارده از طرف مخزن حمایت میکردهاست. ظاهراً این جزر کافی نبوده و مجدداً در قسمت زیر آب و به فاصله ۵/۱۲ متری دیواره اصلی، دیواره دیگری به ضخامت ۳ تا ۴ متر کشیده شدهاست. سپس فاصله بین آن دو را با سنگ و ملات پر نمودهاند. در حاشیه شرقی سد، رأس بقایای آب گذاری باقیمانده که ظاهراً آب اضافی و طغیانی سد از طریق آن خارج میگردیدهاست. معمار سد جهت تنظیم بموقع آب پشت سد و جلوگیری از فشار وارده بر دیواره آبگیر از طریق آن خارج میگردیدهاست. معمار سد جهت تنظیم به موقع آب پشت سد و جلوگیری از فشار وارده بر دیواره آبگیر (مخزن) اقدام به ساخت دو دریچه برجی شکل به فاصله حدود ۲۰ متر از یکدیگر بر روی دیواره سد نمودهاست.
اطلاعاتی در مورد قمصر کاشان
قمصر کاشان بیا تا سوی قمصر بار بندیم دو روزی بر بروت ری بخندیم (ملک الشعرائ بهار) قمصر قطعه کوچکی از باغ بهشت این شهر با ارتفاع متوسط 1900 متر از سطح دریا هم چون کمربندی سبز با بازوهای متعدد در امتداد دره های کم شیب کوه های بخش مرکزی ایران ، تنیده شده است. قمصر از نظر حدود جغرافیایی در محدوده سیاسی – اداری استان اصفهان بوده، و به لحاظ تقسیمات استانی ، زیر مجموعه شهرستان کاشان است . قمصر به عنوان نقطه شهری و مرکزی بخش قمصر در دامنه های کوهستانی جنوب شهر کاشان است . بخش قمصر با 25 آبادی دارای سکنه ، شامل دو شهر است به نام های قمصر و جوشقان کامو و دهستانهای قهرود و مسلم آباد و حسین آباد ، قزاآن و الزگ و کلوخ می باشد . قمصر در فاصله 30 کیلومتری کاشان و در فاصله 160 کیلومتری از شهر اصفهان – از مسیر جاده قهرود – قرار دارد و 180 کیلومتری اصفهان از طریق اتوبان تهران-کاشان- اصفهان قراردارد. محلات شهر قمصر به علت جدایی از یکدیگر در طول زمان ، تمام عناصرعمومی و اجتماعی لازم را در خود پرورانیده اند؛ به نحوی که هر محله دارای مساجد و تکایای بزرگ و منظم ، حمام، آب انبار، مدرسه ابتدایی، مراکزتجاری و ...است. و در اینجا لیست بعضی از محله های شهر قمصر را نام می بریم: بالا، بن رود، پائین، سادات، سردشت، سررود، فرفهان، مازگان و میان ده. در 5 کیلومتری شمال قمصر و 30 کیلومتری جنوب کاشان، در تنگنای رودخانه قمصر به طرف جلگه کاشان سدی موسوم به سد قمصر ساخته شده است. تاریخ ساخت سد را به دوره سلطان جلال الدین ملکشاه سلجوقی (485-465 ه-ق) نسبت داده اند. با توجه به شباهتهای بسیاری که میان طرح و معماری ساختمان فعلی سد قمصر با سد قهرود وجود دارد این نتیجه حاصل می شود که سد مربوط به ملکشاه سلجوقی به مرور زمان تخریب گردیده و مجدداً در دوره صفویه (شاه عباس اول) سد فعلی برروی شالوده سد باقی مانده از سد دوره سلجوقی احداث شده است. قمصر پایتخت گل و گلاب ایران گل محمدی از هر حیث گونهای متعلق به ایران است. در تعیین محدوده مکانی و زمانی ایجاد و توسعه و کشت و گلابگیری در ایران و در گذشته میتوان گفت: تولید و کاربرد این محصول از زمانهای دور و قبل از اسلام و در اقصی نقاط کشور رواج داشته است. به نحوی که گل و گیاهان گل دار، چه خوراکی و چه دارویی همواره بخش بزرگی از پزشکی بومی ایران بوده است. سنگ نگارههای ستبر تخت جمشید نمادی گویا از فرهنگ نام آشنای مهرورزی و دوست داشتن گل و گیاه بر سینه دارد. نکته قابل توجه در این زمینه تامل در شیوه گلابگیری در قمصر است. زیرا اگرچه تقطیر و تولید عرقیات در ایران قدمتی بس طولانی دارد، فلسفه بکارگیری دستگاههای سنتی گلابگیری قمصر بیانگر پویشی جدید در این صنعت، تولید محصول در حجم زیاد و با هدف تجاری است. در حالی که قبل از آن با دستگاههای تقطیر تنها مقدار محدودی برای درمان تولید میشده است. در هر صورت صنعت گلابگیری در تمام دورههای زمانی گذشته رواج داشته به شکل وسیعی تولید میشده حتی صنایع جنبی آن نظیر مسگری، شیشهسازی و وسایل بستهبندی آن نیز در کنارش رواج داشته است. از نظرگاه تولید و فروش محصول نیز بیشتر به خارج از منطقه صادر میشده است و بدین علت بر خلاف اغلب صنایع دستی در طول تاریخ و به خصوص در دوران معاصر توانسته است که جایگاه خود را در عرصه بازار مصرف حفظ کرده روز به روز بر کمیت و کیفیت خود بیفزاید به گونهای که در این زمینه انواع عرقیات گیاهی و دارویی نیز بدان اضافه گردیده است. علت این همه تاکید بر گلاب قمصر مرغوبیت فوقالعاده گل تولیدی قمصر بوده و این به سبب شرایط طبیعی ویژه قمصر است. چه در گذشته و چه در امروز بهترین و عالیترین محصول گل و گلاب و طلای معطر با عیار بسیار بالا که دقیقا منطبق با استانداردهای آن میباشد محصول آب و خاک و اقلیم این سازمان است. در کنار این عامل اساسی، روش سنتی گلابگیری قمصر را باید حاصل هنر، ذوق، سلیقه، پشتکار و ابتکار مردم آن دانست. مردمی که با الهام از فرهنگ اراده و سابقه درخشان نظام اجتماعی خویش آن را پرورانیده و توسعه دادهاند. این شهر همه ساله به خصوص در ایام گلابگیری که از اواسط اردیبهشت آغاز شده و تا اواخر بهار ادامه دارد، پذیرای هزاران گردشگر است. در این ایام تمام شهر پوشیده از درختان زیبا و رنگارنگ، همراه با بوی مطبوع و دلنشین گلاب و گلهای محمدی است.