هر چند که در مورد وجه تسمیه کاشان عقاید مختلفی ابزار شده ولی هیچ یک مستدل و قطعی نیست و موضوع ریشه اصلی نام کاشان یکی از مسائل بغرنج تاریخ است. اعراب آنرا قاسان می نامند و منتسبین به این شهر را قاسانی ، کاشانی، قاشانی و کاشی خوانده اند.[1]

در اینجا به برخی اسامی تاریخی می پردازیم :

1-     قاسان – کاس رود:

کهن ترین ماخذی که آنرا نگاشته تاریخ قم است که به استناد یکی از داستانهای باستانی ایران ، پیوستگی تاریخی کاشان و نام گذاری آن را با افسانه های پیش از اسلام تایید نموده و می گوید:«قاسان:ابن مقفع  هر دو قاسان بدوقاسان پسران خراسان نام کرده اند و چنین گویند که قاسان اکبر ، ابن الضحاک است که او را بیوراسف می خوانند و قاسان اصغر پسر آفریدونست.

آنچه که ممکن است به قول او درست تر باشد اینکه علت نام قاسان بخاطر رودخانه که بزبان عجم کاسه رود می گویند است. و قاسان دریا بوده است و آنرا کاس رود خوانده اند و اول موضعی که از آب بیرون آمده بوده و این موضع بلندترین نقطه بوده است.»[2]

البته این قسمت با موضوعات تحقیقات زمین شناسی قابل تامل است.

2-     کاه فشان:

به عقیده برخی از نویسندگان دوران اسلامی جهت بنای دیوار شهر کاشان به امر زبیده خاتون همسر هارون الرشید خلیفه عباسی ( حقوقی 175ه . ق) که شیعه و هم کیش مردم این شهر بود انجام گرفته است. و چون از آغاز برای نقشه و محدوده دیوار شهر جای آنرا کاه فشان کرده اند از آن جهت کاه فشان و تدریجاً کاشان نامیده و گویند نام قبل از آن دیار چهل حصاران بوده است .[3]

3-     کی آشیان:

این توجیه و تعبیرست که پاره ای از متاخرین به کاشان نهاده و می گویند ، از آنجا که نخستین آثار آبادانی در این ناحیه ساختمانهایی بوده که به امر پادشاه در سرچشمه فین برافراشته شده بدین مناسبت کی آشیان یعنی جایگاه و خانه پادشاهان گفته[4] و لرد کرزن این بحث را هم مطرح نموده است[5] و ادیب بیضایی کاشان سروده:

تــاریخ همی گوید ایوان نخستیـن را         در چشمه فین گشتاسب افراخته تاکیوان

4-     لفظ کاشانه و کاشان:

کاشانه و کاشان به لغت های قدیم معبد وجایگه جشن و دلار آیی بود.[6] توجیه وتعبیر لغوی دیگری که گروهی از گویندگان برآیند و ملک شعرابهار خود  آورده آن است که ، کاش، کاشان و کاشانه نیز از اسامی بتخانه هاست . که به معنی نوعی از مسکن شد و اسم خاص شهرها گردید.[7]

5-     کاسان:

این نام از تحقیقات اخیر باستانشناسی و کاوشهای علمی بدست آمده از تپه های سیلک منشاء گرفته . که کلمه کاسان و کاشان ماخوذ از قبایل (کاسو) یا ( کاشو) هایی که همزمان با دوران سلطنت حمورابی در بین النهرین است بوده و نام خدایی بزرگ آنها هم کاشو بوده و با افزودن الف و نون فارسی به کاسیان و کاشیان و نهایت کاشان تبدیل شده است.

گیرشمن درباره اقوام کاسی می گوید:« قدیمی ترین مراجعی که در آنها ذکر  کاسیان به عمل آمده متون مربوط به قرن 24 قبل از میلاد است............. در هر حال ممکن است اصطلاح کاس – سی یا کاس – پی مفهوم نژادی وسیع تری از تسمیه قوم واحد در میان اقوام بسیار زاگرس داشته باشد و بلکه شامل همه ی اقوام آریایی که ایران را اشغال کرده اند می شده است . نام کاسیان به منزله میراثی از که از سکنه بسیار قدیم».[8]

بعلاوه تاریخ نگاران از جمله شاردن فرانسوی که به ماخذ یونیان باستان نسبت داده و می گوید:« جمعی از نویسندگان غربی معتقدند که کاشان همان ( آمبورودوکس ) و یا ( کشیفونت) پارت می باشد که در تالیفات باستانی بونیان نام آن را برده شده است»[9]

در نهایت مولف کتاب فرهنگ واژه های فارسی در زبان عربی می نویسد : کاشان به خانه های تابستانی اتلاق می شود که با چوب و نی ساخته می شد.

در پایان لازم که ذکر شود بجز شهرستان کاشان نقاط دیگری هم با همین نام اما کوچک بصورت روستا وجود دارند.

مانند کاشان ترکستان شهری در ماورالنهر  که به مردمانی به حسن صورت و زبان و ادبا ضرب المثل اند دیگری کاشان ده کوچکی است در سعادت آباد بندر عباس و همچنین کاشان دهی از بخش مرکزی شهرستان اهر می باشند.